Çin Kung Fu'su ve Savaş Sanatlarına Genel Bakış

Çin Kung Fu'su zenginliği, çeşitliliği ve Çin'in dışında gelişen diğer stilleri büyük ölçüde etkilemesiyle bize genel olarak savaş sanatlarını anlamak için güzel bir çerçeve sunuyor. Çin Kung Fu'sunu anladığımızda, Çin'in dışında o civarlarda gelişen bir çok farklı stili de Çin'deki benzerlerine bakarak anlayabiliriz.

Öncelikle "Kung Fu" (Wade-Giles yazımı) ya da "Gong Fu" (Pin Yin yazımı) herhangi bir ustalık için kullanılan bir terim. Örneğin iyi aşçı ya da iyi ressam, iyi Kung Fu sahibidir. Savaş sanatı ustalığı, Wushu Kung Fu'dur. Wushu savaş sanatı anlamına gelir. Günümüzde Kung Fu kelimesi popüler olarak Wushu Kung Fu anlamında kullanılmaktadır. Savaş sanatlarının diğer bir ismi de Quan Fa'dır ("Yumruk Tekniği").

 

Stillerin Sınıflandırılması

Kung Fu stillerinin yapısını ve çeşitlerini anlamak için sınıflara ayırabiliriz. Popüler olarak kullanılan belli sınıflandırmalar var. Bunlar aslında tamamen doğru değil, ama kabaca fikir vermek için çok kullanışlılar. Temel olarak tüm Kung Fu stillerini içsel (Neijia) ve dışsal (Waijia) olarak, dışsal stilleri de kendi aralarında kuzey Çin ve güney Çin stilleri olarak ayırabiliriz.

Kuzey Çin Stilleri

İçsel stillerin olayı karışık olduğu için onları bir kenara bırakıp öncelikle sadece dışsal stilleri ele alalım. Kuzey stilleri genel olarak uzun mesafe dövüş taktikleriyle ve buna bağlı olarak uzun teknikleriyle öne çıkarlar. Duruşlar, yumruklar ve tekmeler uzundur. Uzun silahlar olarak tekmeler öne çıkar. Akrobatik hareketler daha çoktur. Stillerin daha hareketli olduğu söylenebilir. Kuzey Çin stillerinin böyle gelişmesine gösterilen bir takım sebepler var. Birisi kuzeylilerin uzun boylu olması ve bu yüzden uzun mesafe dövüşüne yatkın olması. Bir diğeri Çin'in kuzeyinin, güneyinin aksine düz ve geniş arazilere sahip olması, meydan muharebelerinin, savaşların daha çok bu bölgede olması. Popüler bir kuzey stili Chang Quan (Long Fist)'dir. Bu stilin ismi aynı zamanda tüm kuzey stillerinin genel ismi olarak da kullanılır.

Güney Çin Stilleri

Güney stilleri genel olarak yakın mesafe taktikleriyle öne çıkarlar. Hareketler de daha küçük çerçevelidir. Bunların içinde bir kısmı özellikle güç üretme çalışmalarıyla öne çıkar. Güney stillerinin kendi aralarında "kısa el" ve "uzun el" olarak ikiye ayrıldığına da rastladım. Çok popüler bir sınıflandırma olmamakla birlikte, biraz anlamlı sayılır. Buna göre kısa el tarafında Güney Tang Lang (Mantis) ve Wing Chun (Yong Chun) gibi stiller var. Bunlar oldukça küçük çerçeveli stiller gerçekten. Uzun el tarafında ise Hung Gar ve Choy Lee Fut gibi stiller var. Bunlar yakın dövüş odaklı güney stilleri olmalarına rağmen daha uzun çerçevelere sahip oldukları söylenebilir. Aynı zamanda alçak ve güçlü duruşlara sahipler.

İçsel Stiller

İçsel stillerden üç tanesi en popülerdir ve içsel grubu bu üç klasik stil temsil eder. Bunlar Tai Ji Quan (Tai Chi Chuan), Xing Yi Quan (Hsing I Chuan) ve Bagua Zhang (Pakua Chang)'dır. Bunların dışında Liu He Ba Fa, Xing Yi Quan'dan türediğini söyleyebileceğimiz Yi Quan gibi daha az bilinen stiller de var. Üç klasik içsel stilin hepsi kuzey Çin'den gelmektedir. Bu stillerin hepsi yakın dövüş stilleridir.

İçsel (internal) ve dışsal (external) ayrımı, çok uzun bir zamandır yaygın olarak kullanılmış bir ayrım değil. İlk olarak Taoizm ve Budizm kökenli stilleri ayırmak için kullanılmış. Budizm Çin'e dışarıdan gelen bir öğreti, bu yüzden Budizm kökenli stillere dışsal denmiş. Taoizm Çin'in içinde ortayan çıkan bir öğreti, bu yüzden Taoizm kökenli stillere içsel denmiş. Dışsal stillerin temsilcisi, bir Budist tapınağı olan Shaolin ve onun Kung Fu'sudur. Taoist çalışmalarıyla ünlü Wudang dağı da içsel stillerin temsilcisi olarak görülür. Buna karşılık, içsel stillerin bir çoğu, Taoist öğretiye dayanmakla birlikte, ortaya çıktıkları bölge olarak Wudang'la alakasızdır. İçsel stillerin grubuna Nei Jia Quan denir. "Nei" içsel, "Jia" aile, "Quan" yumruk (stil) anlamındadır.

İçsel stillerin bu tanımına daha sonra belli Taoist prensiplerin kullanılması, içsel güç kullanılması gibi özellikler de eklenmiş, özellikle yakın zamanda. Böylece içsel, Çin'in içinden türemiş anlamının dışında, içsel yetenekler kullanan anlamına gelmeye başlamıştır. Buna karşılık Shaolin'in de içsel enerji çalışmaları vardır. Bu yüzden bu ayrımları yaparken ve tanımları kullanırken dikkatli olmak gerekir.

Nei Jia Quan stillerinin özellikleri başlı başına büyük bir konu. Bunu ayrı bir yazıya bırakıyorum. ("İçsel Kung Fu ve Dışsal Kung Fu")

Contemporary/Modern Wushu Kung Fu

Önceki anlattıklarım geleneksel savaş sanatlarıydı, yani geleneksel Kung Fu ya da geleneksel Wushu denebilir. Bunun dışında Çin'de geçen yüzyılda devletin de müdahalesiyle savaş sanatları çalışmalarında bir standardizasyon yapılarak yeni bir form oluşturuldu ve bunun çalışması bir federasyon altında yürütülmeye başlandı. Bu modern formu oluşturanlar Wushu Kung Fu ismini kullansalar da, yaptıkları çalışma Savaş Sanatları dünyasında "Modern Wushu" ya da "Contemporary Wushu" olarak geçer.

Modern Wushu oluşturulurken çeşitli Geleneksel Wushu stillerinden teknikler kullanıldı ve belli başlı stiller, alt branşlar oluşturuldu. Sistem spor yarışması olarak dizayn edilmiş ve buna göre Tao Lu (form), San Shou/Sanda (dövüş), Dui Lian (karşılıklı dövüş koreografisi) branşlarına sahip.

Tao Lu kendi içinde stillere ayrılıyor:

Silahsız formlar:
Nan Quan: Güney Formu. Güney Çin stillerinin tekniklerinden oluşuyor.
Chang Quan: Kuzey Formu. Kuzey Çin stillerinin tekniklerinden oluşuyor.
Tai Ji Quan: Tai Ji Quan stillerinin tekniklerinden oluşuyor, daha da çok Yang stili gibi.

Silahlı formlar:
Dao (geniş kılıç), Nandao (Güney kılıcı), Jian (ince kılıç), Tai Ji Jian (Jian ile yapılan Tai Ji), Gun (sopa), Nan Gun (Güney sopası), Qiang (mızrak).

Tao Lu çalışması tek başına yapılan formları içeriyor ve göründüğü kadarıyla bu formlar bir atletizm ve gösteri branşı gibi çalışılıyor, ancak tekniklerin dövüş uygulaması çalışılmıyor. Yarışmalarda sergilenen tekniğin kalitesine göre puan alınıyor.

San Shou dövüş kısmı. Büyük ölçüde Kickboxing'e benziyor. Fark olarak bazı Kung fu blokları ve Shuai Jiao (güreş) teknikleri de eklenmiş, ancak geleneksel Kung Fu'dan uzaklaşmış durumda. San Shou çalışan bir çok kişinin beraberinde Kickboxing ve Muay Thai branşlarında da yarışmalara katıldığı görülüyor.

Dui Lian, iki veya daha fazla kişinin birbiriyle silahlı veya silahsız mücadelesini sergileyen dövüş koreografisi. Tao Lu gibi puanlandırılarak değerlendiriliyor.

Türkiye'de "Wushu" adı altında geçen çalışmalar genelde burda anlattığım Modern Wushu'dur, geleneksel Wushu değildir. Geleneksel Wushu çalışanlar genelde Wushu ismini kullanmıyor, direkt çalıştıkları stilin ismini söylüyorlar (Tai Chi Chuan, Wing Chun Kuen gibi).

 

Tekniklerin Sınıflandırılması

Genelde Çin savaş sanatlarında teknikleri dörde ayırırlar:

Ti (踢) : Tekme
Da (打) : Vuruş (yumruk)
Shuai (摔): Fırlatma/güreş
Na (拿) : Kilitleme

Ti ve Da genel olarak vuruş tekniklerini ifade ediyor, sadece yumruk ya da tekme şeklinde olması gerekli değil. Her çeşit vuruş tekniği mevcuttur.

Shuai Jiao (Pin-Yin) ya da Shuai Chiao (Wade-Giles) (摔跤) güreş bölümüdür. Çeşitli Kung Fu stillerinin içerisinde bu teknikler bulunur, başlı başına bir sistem olarak da çalışılabilir. Örnek olarak tipik Judo tarzı fırlatmalar Shuai Jiao'dur.

Qin Na (Pin-Yin) ya da Chin Na (Wade-Giles) (擒拿) yakalama ve kilitleme teknikleri olarak çevrilebilir. Eklemlere yapılan kilitleme ve kırış teknikleri buna örnektir. Chin Na başlı başına bir stil değildir ve çoğu Kung Fu stilinin Chin Na bölümü vardır. Jujutsu ve Aikido'da sıkça görülen tarzda kilitleme ve kırışlar Çin Kung Fu'sunda Chin Na olarak geçer.

 

Stillerin İçerdiği Çalışmaların Çeşitleri

Çin savaş sanatlarında belli başlı çalışma şekilleri vardır. Stiller bunların bir kısmına ya da hepsine sahip olabilir. Bir stil hakkında fikir sahibi olmak için bu metotlara bakabiliriz.

1. Form

Bundan kasıt tek kişilik formlar. Formlar kişinin tek başına çalıştığı hareketlerdir, genelde belli bir sıra ile yapılır. Formlar stilin temelini oluşturur ve öğrenciye temel yetenekleri ve teknikleri öğretir. Bir stilin formuna bakarak prensiplerini ve hatta dövüş taktiklerini anlayabiliriz. Karate'deki "kata" çalışması da buna bir örnektir. Silahsız ve silahlı formlar mevcuttur.

2. İki kişilik form

Buna genelde "dui lian" denir, sıklıkla "two men set" olarak çevrilir. İki kişinin teknikleri karşılıklı yapmasıdır. Bu serbest dövüş şeklinde değildir, anlaşmalıdır. Genelde ezberlenmiş belli bir koreografi takip edilir, bu çalışma öğrenciye tekniklerin karşılıklı uygulamalarını gösterir ve tekniklere biraz anlam ve canlılık kazandırır.

3. İten Eller/Yumuşak Eller/Yapışkan Eller gibi Hassasiyet Çalışmaları

Bazı Kung Fu stillerinde kolların (ve bazen bacakların da) temas etmesi halinde yapılan çalışmalardır. Rakibin hareketlerini gözle algılamak yerine temasla algılamayı öğretir ve hassasiyeti artırır. Aynı zamanda rakibin saldırılarını (kaba kuvvet kullanmadan) engellemeyi ve karşı saldırı yapmayı da içerir. Aslında sistemin tüm özelliklerinin uygulamaya konulduğu bir çalışmadır. Ezberlenmiş belli hareketler olarak da çalışılabilirse de asıl amacı serbest olarak yapabilmektir. Yakın dövüş için çok önemli bir yetenektir. Genelde form çalışmasından ve belli bir altyapı oluştuktan sonra buna ağırlık verilir, serbest dövüş için temel oluşturur.

İçsel stillerde Tui Shou ya da Rou Shou vardır. Bu ikisi aslında aynı şey sayılır. Rou Shou biraz daha serbest çalışmadır, ama Tui Shou da, içinde belli formları olabilse de, sonunda aynı şekilde serbest yapılır. Tui Shou, İten Eller ya da Elle İtme olarak çevrilebilir (genelde Push Hands ya da Pushing Hands olarak çevrilir). Rou Shou, Yumuşak Eller (Soft Hands) olarak çevrilir. Tai Ji Quan'da Tui Shou denir, Xing Yi Quan ve Bagua Zhang'da Rou Shou denir (Ancak çevirisini kullanırken çoğu kişi daha popüler olan Push Hands terimini kullanır).

Wing Chun'da Chi Sao vardır. Chi Sao, yapışken eller (sticky hands) olarak çevrilir.Tang Lang (Mantis) ve diğer bir takım stillerde de bu tarz çalışmalar mevcuttur.

4. Serbest Dövüş

Önceki aşamalarda edinilen yetenekler serbest dövüş çalışmasında kullanılır. Buna genelde San Shou denir. Bu Modern Wushu'daki San Shou değildir, her geleneksel stilin kendi San Shou (dövüş) uygulaması vardır.

 

Çin Dışındaki Savaş Sanatı Stillerinin Analizi

Çin Kung Fu'su başta bahsettiğim gibi Çin'in dışında da savaş sanatlarını büyük ölçüde etkilemiştir. Özellikle Çin'in yakın çevresinde böyledir. Hatta bir çok stil, doğrudan bir Çin Kung Fu stilinin dışarıya taşınması ve orda evrimleşmesi veya başka bir stille kombine edilmesi sonucu oluşmuştur. Bu tarz stilleri Çin'deki köklerine bakarak anlayabiliriz. Çin'le bu tarz doğrudan bağlantısı olmayan stilleri de daha düşük bir düzeyde benzerlik kurarak incelemek mümkün. Kısaca bazı örnekler verebilirim.

Karate Do

Karate'nin anlatılan orjinal kelime anlamı "Tang Eli"dir. Tang, bir Çin hanedanıdır. Bu yüzden kabaca "Çin Eli" olarak da çevrilebilir. Ortaya çıktığı yer bugün Japonya'ya ait olan Okinawa'dır. Daha sonraları Karate, Japonlara tanıtılırken Japonca'da benzer şekilde telafuz edilen "Boş El" olarak tanımlanmıştır ve bugün çoğunlukla böyle anlatılır. Ayrıca sonuna "Yol" anlamına gelen "Do" kelimesi de eklenir. Kökeni doğrudan Çin Kung Fu'sudur. Çin'den Okinawa'ya giden savaş sanatı ustalarının aktardığı bilgiler sonucu oluşmuştur. Hatta Karate'nin ortaya çıktığı dönemlerde stilin çok baskın olan iki ekolü Shorin Ryu ve Shorei Ryu'dur ve Shorin, Shaolin'in Okinawa'daki telafuzudur. Shorei'nin de aynı kelimenin başka bir telafuzu olduğu düşüncesi mevcuttur. Yani sistem "Shaolin Okulu" diye geçmiştir.

Yapısı temelde Güney Çin stillerinin özelliklerini taşır. Beyaz Turna stiline büyük ölçüde dayandığı söylenir, tekniklerde de bunu gözlemleyebiliriz. Bu stil gözlemlediğim kadarıyla kısa veya orta büyüklükte bir çerçeveye sahip. Ancak Karate'de daha uzun çerçeveli teknikler de çok temel olarak yer alır. Bu açıdan baktığınızda, genel olarak bayağı tipik Güney Shaolin formundadır. Hung Gar Kuen ve Choy Lee Fut'a benzer duruşlar ve hareketler stilin temelinde yer alır.

Formu temel olarak Güney Shaolin tarzında olsa da, Kuzey karakteristikleri de yer alır. Hatta günümüzde Karate'yi bu karakteristikler domine etmiş durumdadır. Uzun hareketler, yüksek tekmeler, akrobatik teknikler buna örnek gösterilebilir. Özellikle uzak mesafe dövüşü bugün Karate camiasında hakimdir. Bunun yanında modernizasyon ve sporlaştırma bu camiada çok baskındır. Bu da geleneksel Karate'ye ulaşmakta zorluklar yaratmaktadır.

Çalışmalarında yine temeli oluşturan form bölümü vardır ve buna Kata denir. Katalarda Güney Çin karakteristiğini görmek mümkündür. Bunlar arasında tekniği kısa çerçeveli olanlar da uzun çerçeveli olanlar da vardır. İki kişilik formlar bazı stillerde yer alır. İten Eller'e benzer bir yapışma ve hassasiyet çalışması da bazı stillerde geçmektedir; ancak çok yaygın değildir. Karate'nin Goju Ryu stilinde Kakie olarak geçer. Dıştan bakınca İçsel Kung Fu'nun Tui Shou ya da Rou Shou'suna benzemektedir, ancak hareket prensipleri aynı görünmemektedir. Dövüş çalışması kısmı ise Kumite olarak geçer.

Judo, Jujutsu, Aikido

İsmi sık duyulan Japon stilleri arasından Judo'ya baktığımızda Shuai Jiao (tutma, atma, güreş) ağırlıklı bir stil olduğunu söyleyebiliriz, bu yüzden Çin'deki Shuai Jiao çalışmaları ile denk düşünülebilir. JuJutsu ve Aikido'ya baktığımızda da özellikle Chin Na (kilitleme, kırma) ile öne çıktıklarını görebiliriz, burda da çeşitli Çin Kung Fu stillerindeki Chin Na ile benzerlik görmek mümkün.

Tae Kwon Do

Bu Kore stilinin kurucusu Karate çalışmıştır. Karate temeli ile Kore'nin geleneksel bir stili olan Taekkyeon'un birleştirilmesiyle oluşturulduğu söylenir. Ancak Taekwondo'daki Taekkyeon miktarı da tartışma konusudur. Formuna bakacak olursanız Karate Kataları ile büyük benzerlikler göstermektedir. Kelime anlamı "Yumruk ve Tekme Yolu" olan bu stil tekmeleri ile popülerdir. Kökeni itibariyle Karate ve dolayısıyla Güney Çin stillerine benzer temel teknikler görmemize rağmen uzak mesafe taktikleri, akrobasi miktarı ve tekmelerin öne çıkmasıyla bu stil uygulamada Güney Çin'den çok Kuzey Çin'i andırmaktadır.

Son Sözler

Savaş Sanatları büyük bir konu. Burda konunun temel boyutlarını anlatmaya ve konuyu incelerken yolu aydınlatabilecek temel bir anlayış paylaşmaya çalıştım. Yol gösterici olacağını umuyorum.

 

Yiğit Doğan